Ի՞նչ է կրծքագեղձի կիստան: Համառոտ բնորոշմամբ կիսատն պարկ է, որը լցված է հեղուկով: Կրծքագեղձի կիստան այդ օրգանի ամենից հաճախ հանդիպող բարորակ գոյացությունն է: Որպես կանոն (հիմնականում) այն կարելի է անգամ խնդիր չհամարել: Սովորաբար կնոջ օրգանիզմում տարիքին զուգահեռ կատարվող հորմոնալ փոփոխությունները կարող են առաջացնել կրծքագեղձի կիստա: Կրծքագեղձում կիստաների քանակը կարող է տատանվել մեկից մինչև մի քանի տասնյակի սահմանում, իսկ դրանց չափերը կարող են լինել մի քանի միլիմետրից մինչև մի քանի սանտիմետր: Դրանք կարող են առաջանալ կրծքագեղձերի ցանկացած հատվածում: Կանանց մեծ մասն անգամ չի էլ իմանում իր կրծքում կիստայի առկայության մասին: Կիստաներն ավելի շատ հանդիպում են 35-ից բարձր տարիքում: Նրանց առաջացման հավանականությունը մեծանում է 45-50 տարեկանին մոտ, երբ կնոջ օրգանիզմում հորմոնալ փոփոխությունների արագությունն աճում է: Իսկ արդեն դաշտանադադարից հետո կիստաների մեծ մասը սկսում են ներծծվել: Կիստաները հաճախ են հանդիպում այն կանանց մոտ, ովքեր ստանում են հորմոն-փոխարինող թերապիա:
Այս ամենի հետ մեկտեղ պետք է նշել, որ կրծքագեղձի կիստան իրենից վտանգ չի ներկայացնում: Կանանց մեծ մասը վախենում է, որ կիստան կարող է վերածվել քաղցկեղի: Շտապենք տեղեկացնել, որ չկա որևէ ապացույց, որ կրծքագեղձի կիստան կարող է վերածվել քաղցկեղի. հասարակ կիստայի շրջանում քաղցկեղի առաջացումը համարվում է զուգադիպություն:
Կիստաների մեծ մասը չունի բուժման կարիք: Եվ պետք չէ անհանգստանալ, եթե հերթական ստուգման ժամանակ պարզվի, որ կիստան ոչ թե անհետացել է, այլ նույնիսկ մեծացել է մի քանի միլիմետրով: Պետք չէ համառորեն փորձել բուժվել փոքր կիստաներից՝ ակնկալելով հաջորդ հետազոտության ժամանակ ստանալ սոնոգրաֆիկ իդեալական պատկեր: Եթե կիստան անհանգստացնում է կնոջը, եթե այն բորբոքվել է և/կամ ցավ է պատճառում, անգամ, եթե խիստ անհանգստացնում է միայն հոգեբանորեն, ապա բժիշկը բացարձակ անցավ կարող է հեռացնել կիստայի պարունակությունը բարակ ասեղի միջոցով: Եթե կիստան նորից լցվում է հեղուկով, երբեմն հարկ է լինում այն դատարկել մի քանի անգամ: Պարունակությունը լինում է տարբեր գույնի և երանգի՝ բաց դեղինից մինչև մուգ շագանակագույն: Որպես կանոն՝ այն անգամ կարիք չի ունենում բջջաբանական հետազոտության (իհարկե, բժշկի որոշմամբ): Եթե դատարկված կիստան լցվում է 24 ժամվա ընթացքում, ապա պետք է անմիջապես բժշկին հայտնել դրա մասին: Հազվադեպ հանդիպում են բազմախտրոց, ներկիստոզ հյուսվածքային կոմպոնենտներով բարդ կիստաներ: Չի բացառվում, որ նման դեպքերում բժիշկն առաջարկի Ձեզ ոչ շտապ, այսինքն պլանային վիրահատական բուժում:
Ստուգվե՛ք կրծքագեղձի մասնագետի մոտ և համոզվելով, որ Ձեզ մոտ ընդամենը հասարակ կիստա է, ապրե՛ք հանգիստ և առանց կպչուն մտքերի:
Կրծքագեղձի հետազոտություն անցնելիս թերևս շատերդ լսած կլինեք բժշկից, որ կա բիոպսիայի անհրաժեշտություն: Ուստի փորձենք ոչ մասնագետ ընթերցողի համար հնարավորինս մատչելի պարզաբանում տալ այն մասին, թե ինչ է ընդհանրապես բիոպսիան, ինչ նպատակով է անցկացվում, ինչպես պետք է նախապատրաստվել դրան, ինչպես է կատարվում բիոպսիան` կախված նրա տեսակից, և ընդհանրապես, ինչ պետք է իմանալ բիոպսիա անելուց առաջ և հետո:
Կրծքագեղձի բիոպսիա
Կրծքագեղձի բիոպսիայի միջոցով կրծքագեղձի հյուսվածքից նմուշ է վերցվում, որն ուսումնասիրվում է մանրադիտակով կրծքագեղձի hնարավոր քաղցկեղի հայտնաբերման նպատակով: Սովորաբար, կրծքագեղձի բիոպսիան իրականացվում է կրծքագեղձի զննման (կան ինքնազննման) ժամանակ հայտնաբերված գոյացությունը և/կամ մամոգրաֆիկ, ուլտրաձայնային հետազոտության կամ մագնիսառեզոնանսային տոմոգրաֆիայի (ՄՌՏ) միջոցով հայտնաբերված կասկածելի հատվածը ստուգելու նպատակով:
Կրծքագեղձի բիոպսիա իրականացնելու մի քանի ձևեր կան: Կրծքագեղձի հյուսվածքի նմուշն ուսումնասիրվում է մանրադիտակի միջոցով:
Բարակ ասեղային ասպիրացիոն բիոպսիա (պունկցիոն բիոպսիա)՝ գոյացության մեջ բարակ ասեղ է տեղադրվում և բջիջների կամ հեղուկի նմուշ է վերցվում:
Հաստ ասեղային բիոպսիա՝ հատուկ ծայրով ասեղ է տեղադրվում և կրծքագեղձի հյուսվածքից բրնձահատիկի չափով նմուշ է վերցվում:
Վակուումով հաստ ասեղային բիոպսիա՝ իրականացվում է զոնդի միջոցով՝ վակուումի կիրառմամբ, կրծքագեղձի հյուսվածքից մի փոքր նմուշ վերցնելու նպատակով: Այս բիոպսիայի ժամանակ արված մաշկի փոքրիկ կտրվածքը կարելու կարիք չունի և շատ փոքր սպի է թողնում:
Բաց (վիրահատական) բիոպսիա՝ մաշկի վրա և կրծքագեղձի հյուսվածքում կատարվում է փոքրիկ կտրվածք՝ գոյացության մի մասը կամ գոյացությունն ամբողջությամբ հեռացնելու նպատակով: Սա կարող է իրականացվել գոյացության ստուգման նպատակով որպես առաջին քայլ, կամ այն դեպքում, երբ ասեղային բիոպսիան բավարար տեղեկություն չի ապահովել:
Անհրաժեշտության դեպքում բիոպսիան կատարվում է ուլտրաձայնային կամ ՄՌՏ սարքի հսկողությամբ, որպեսզի բիոպսիայի ասեղը ճիշտ ուղղորդվի: Երբեմն մամոգրաֆիկ հետազոտության ժամանակ համակարգչի օգնությամբ որոշվում է բիոպսիայի ստույգ տեղը (ստերեոտակտիկ ասեղային բիոպսիա): Ստույգ կետը նշելու համար կարելի է օգտագործել նաև բարակ մետաղալար, հատուկ մետաղյա ամրակ կամ մարկեր:
Ինչո՞ւ է կատարվում բիոպսիա:
Կրծքագեղձի բիոպսիան ստուգում է` ըստ մամոգրաֆիկ նկարի՝ կրծքագեղձում հայտնաբերված գոյացությունը կամ կասկածելի հատվածը քաղցկեղայի՞ն (չարորակ) է, թե՝ ոչ քաղցկեղայի՞ն (բարորակ): Բիոպսիայի նմուշի հետազոտությունը միակ ճշգրիտ միջոցն է՝ հայտնաբերելու քաղցկեղային բջիջների առկայությունը:
Ինչպե՞ս նախապատրաստվել բիոպսիայի անցկացմանը:
Նախքան բիոպսիայի գործողությունը բժշկին պետք է տեղեկացնել դաշտանային ցիկլի օրվա մասին, ինչպես նաև եթե.
որևէ դեղամիջոց կամ հավելում եք ընդունում (օրինակ՝ վիտամիններ կամ դեղաբույսեր);
ալերգիա ունեք որևէ դեղամիջոցի, այդ թվում նաև անզգայացնող դեղամիջոցների նկատմամբ;
ալերգիա ունեք լատեքսի նկատմամբ (բժշկական ձեռնոցները հիմնականում պատրաստվում են լատեքսից);
արյունահոսության խնդիրներ ունեք կամ հակամակարդիչներ եք ընդունում, ինչպիսիք են վարֆարինը (Կումադին) կամ կլոպիդոգրելը (Պլավիքս);
հղի եք կամ կարող եք հղի լինել:
Եթե հիվանդը հակամակարդիչ է ընդունում, ապա բիոպսիայից մեկ շաբաթ առաջ, հավանաբար, ստիպված կլինի դադարեցնել դրա ընդունումը։
Եթե կրծքագեղձի բիոպսիան իրականացվում է տեղային անզգայացմամբ, ապա հատուկ նախապատրաստության կարիք չի լինում։ Ընդհանուր անզգայացմամբ իրականացվելու դեպքում պետք է հետևել ուտելու և խմելու սահմանափակումների վերաբերյալ տրված ստույգ հրահանգներին, այլապես վիրահատությունը կարող է հետաձգվել։ Եթե բժշկի կողմից հանձնարարվել է որևէ դեղորայք ընդունել հենց վիրահատության օրը, ապա այդպես էլ պետք է անել՝ ընդամենը մի կում ջրով։ Նախքան կրծքագեղձի բիոպսիան հնարավոր է այլ հետազոտությունների անհրաժեշտություն, օրինակ՝ արյան որոշ անալիզների հանձնում։
Ինչպե՞ս է կատարվում բիոպսիան՝ կախված ընտրված եղանակից:
Բարակ ասեղային ասպիրացիոն բիոպսիա (պունկցիոն բիոպսիա):Հարկավոր է հանել գոտկատեղից վերև ընկած հատվածի հագուստը։ Բիոպսիան իրականացվում է զննման սեղանին՝ հիվանդի նստած կամ պառկած դիրքում։ Ձեռքերը պետք է պահել աջ և ձախ կողմերում կամ գլխից վերև բարձրացնել (կախված նրանից, թե որ դիրքում հեշտ կլինի գտնել գոյացությունը)։ Բիոպսիայի ասեղի ներմուծման կետում թմրեցնող դեղորայքի միջոցով թմրեցվում է մաշկը: Այնուհետև տեղադրվում է ասեղը, որը, հատելով մաշկը, ներթափանցում է կրծքագեղձի հյուսվածքի մեջ։ Բիոպսիայի ընթացքում ուլտրաձայնային սարք կարող է կիրառվել՝ ուղղորդելու ասեղի տեղադրումը։ Եթե գոյացությունը կիստա է, ապա ասեղի միջոցով հեղուկ է դուրս բերվում, իսկ պինդ գոյացության դեպքում` հյուսվածքի նմուշ։ Բիոպսիայի նմուշն ուղարկվում է լաբորատորիա՝ մանրադիտակով ուսումնասիրելու նպատակով։ Մինչև բիոպսիայի ավարտը հիվանդը պետք է անշարժ պառկի։ Այնուհետև ասեղը հեռացվում է։ Ասեղի ներմուծման կետում ճնշում է գործադրվում՝ դադարեցնելու արյունահոսությունը։ Տեղադրվում է վիրակապ, սառցապարկ: Բարակ ասեղային ասպիրացիոն բիոպսիան տևում է մի քանի րոպե։
Հաստ ասեղային բիոպսիա (տրեպան բիոպսիա)։Բիոպսիայի ասեղի ներմուծման կետում թմրեցվում է մաշկը՝ ներարկելով թմրեցնող դեղորայք։ Մաշկի թմրեցումից անմիջապես հետո կատարվում է փոքրիկ կտրվածք: Հատուկ ծայրով ասեղը տեղադրվում է կրծքագեղձի հյուսվածքում: Բժիշկը 3-12 նմուշ է վերցնում՝ առավել ճշգրիտ արդյունքներ ստանալու նպատակով: Այնուհետև ասեղը հեռացվում է։ Ասեղի ներմուծման կետում ճնշում է գործադրվում՝ արյունահոսությունը դադարեցնելու նպատակով։ Տեղադրվում է վիրակապ, սառցապարկ։ Սա կարող է մի քանի անգամ կրկնվել՝ ապահովելու հյուսվածքի բավականաչափ նմուշների ստացումը: Հաստ ասեղային բիոպսիան տևում է մոտ 10-15 րոպե։
Ստերեոտակտիկ բիոպսիա։Ստերեոտակտիկ բիոպսիան իրականացվում է ճառագայթաբանի կողմից ճառագայթաբանական բաժանմունքում այնպիսի մի հատուկ սեղանի վրա, որն ունի անցք կուրծքը կախելու համար (հիվանդը պառկում է փորի վրա): Մամոգրաֆիկ կամ ՄՌՏ սարք է կիրառվում՝ հստակ որոշելու կատարվելիք բիոպսիայի ստույգ կետը: Բիոպսիայի ասեղի ներմուծման կետում թմրեցնող դեղորայքի միջոցով թմրեցվում է մաշկը: Այնուհետև փոքրիկ կտրվածք է կատարվում: Հատուկ ռենտգենյան ճառագայթների կիրառմամբ՝ ուղղորդելով ասեղը, այն տեղադրվում է կասկածելի հատվածում: Սովորաբար, միևնույն կտրվածքից մեկից ավելի նմուշներ են վերցվում: Հիվանդը պետք է անշարժ պառկի մինչև բիոպսիայի ավարտը։ Ասեղի ներմուծման համար կատարված փոքր կտրվածքը, սովորաբար, կարերի տեղադրում չի պահանջում: Սովորաբար, փոքրիկ մետաղական մարկեր (ամրակ) է տեղադրվում այն հատվածում, որտեղից վերցվել է բիոպսիայի նմուշը: Դա արվում է այն նպատակով, որպեսզի նշվի այն ստույգ կետը, որտեղից վերցվել է հյուսվածքի նմուշը: Մետաղական մարկերը մնում է կրծքագեղձում, եթե հիվանդի մոտ չի հայտնաբերվում քաղցկեղ: Հիվանդը չի կարողանա զգալ այն, մինչդեռ ապահով կերպով կարող է ՄՌՏ անցնել: Հետագայում մամոգրաֆիկ զննում անցկացնելիս ճառագայթաբանը կկարողանա տեսնել այդ մետաղական մարկերը: Կրծքագեղձի բիոպսիայի այս տեսակը տևում է մոտ 60 րոպե, սակայն նշված ժամանակահատվածի զգալի մասը հարկավոր է մամոգրաֆիկ կամ ՄՌՏ զննման և բիոպսիայի հատվածը տեղորոշելու համար:
Վակուումի կիրառմամբ բիոպսիա։Բիոպսիայի այս տեսակը իրականացվում է ստերեոտակտիկ բիոպսիայի պես, սակայն այս դեպքում սարքը վակուումի միջոցով է հեռացնում կրծքագեղձում կասկածելի կետը: Վակուումով հաստ ասեղային բիոպսիան մեկ ժամից կարճ է տևում:
Բաց բիոպսիա։Բաց բիոպսիան իրականացվում է վիրաբույժի կողմից: Բիոպսիան կարող է կատարվել վիրաբուժական կլինիկայում կամ հիվանդանոցում: Բաց բիոպսիայի ժամանակ հիմնականում կատարվում է ընդհանուր անզգայացում: Մաշկի վրա, այնուհետև կրծքագեղձի հյուսվածքում փոքրիկ կտրվածք է արվում` հասնելով գոյացությանը: Եթե մամոգրաֆիկ սարքի կիրառմամբ փոքր մետաղալար է տեղադրվել՝ տեղորոշելու կատարվող բիոպսիայի ստույգ կետը, ապա բժիշկը բիոպսիայի նմուշ է վերցնում այդ մետաղալարի ծայրի գտնվելու հատվածից: Մաշկը փակելու համար կարեր են դրվում, և վիրակապ է տեղադրվում: Հիվանդը տեղափոխվում է հետվիրահատական վերականգնման բաժանմունք, մինչև լիովին արթնանալը: Սովորաբար, հաջորդ օրն արդեն նա կարող է վերադառնալ իր բնականոն գործունեությանը: Բաց բիոպսիան տևում է մոտ 30-40 րոպե:
Ի՞նչ զգացողություններ են լինում:
Բիոպսիայի հատվածը թմրեցնելու համար տեղային անզգայացման ժամանակ ընդամենը ասեղի թեթև ծակոց է զգացվում: Բիոպսիայի ասեղի ներմուծման պահին որոշակի ճնշում է զգացվում: Բարակ ասեղային ասպիրացիոն բիոպսիայից, հաստ ասեղային բիոպսիայից կամ ստերեոտակտիկ բիոպսիայից հետո ծակոցի կետը կարող է 2-3 օրերի ընթացքում թույլ զգայուն լինել: Հնարավոր են նաև որոշ կապտուկներ, այտուցներ կամ թեթև արյունահոսություն: Այտուցները և զգացվող մեղմ ցավը թեթևացնելու նպատակով կարելի է սառցապարկ օգտագործել կամ առանց դեղատոմսի տրամադրվող ցավազրկող դեղամիջոց ընդունել: Բիոպսիայից հետո 24 ժամվա ընթացքում չի կարելի ծանր բեռ վերցնել կամ այլ գործողություններ կատարել, որոնք կձգեն կամ կլարեն կրծքավանդակի մկանները: Կրծքագեղձի բաց բիոպսիա կատարելու համար ընդհանուր անզգայացման դեպքում արթնանալուց հետո բիոպսիայի ենթարկված հատվածում հնարավոր է թույլ ցավի զգացողություն և հաջորդող մի քանի ժամվա ընթացքում` քնկոտություն: Բաց բիոպսիայից հետո 1-2 օրերի ընթացքում հնարավոր է հոգնածության զգացում, ինչպես նաև կոկորդի մեղմ ցավ, եթե բիոպսիայի ժամանակ հիվանդի շնչառությանն օգնելու համար խողովակ է կիրառվել: Բիոպսիայից հետո 2-3 օրերի ընթացքում կրծկալ կամ սպորտային կրծկալ է պետք կրել պաշտպանության համար: Չի կարելի ծանր բեռ վերցնել կամ այլ գործողություններ կատարել, որոնք կձգեն կամ կլարեն կրծքավանդակի մկանները:
Ռիսկեր
Կրծքավանդակի բիոպսիայի հնարավոր ռիսկերը ներառում են հետևյալը՝
վարակ բիոպսիայի կետում, վարակը կարող է բուժվել հակաբիոտիկներով;
արյունահոսություն բիոպսիայի կետում;
չի հաջողվել անհրաժեշտ հատվածից նմուշ վերցնել;
հազվադեպ գլխապտույտ և/կամ ուշագնացություն:
Անմիջապես պետք է տեղեկացնել բժշկին, եթե բիոպսիայից հետո ցավերը մեկ շաբաթից երկար են տևում, բիոպսիայի կետում կա կարմրություն, չափից դուրս այտուցվածություն, արյունահոսություն կամ թարախ, կամ հիվանդն ունի բարձր ջերմություն։
Կրծքագեղձի հաստ ասեղային բիոպսիան և ստերեոտակտիկ բիոպսիան կարող են կլոր փոքրիկ սպի թողնել, իսկ բաց բիոպսիաներն ուղիղ գծով փոքրիկ սպի են թողնում: Ժամանակի ընթացքում սպին աստիճանաբար անհետանում է, իսկ բարակ ասեղային բիոպսիան, սովորաբար, սպի չի թողնում:
Արդյունքներ
Կրծքագեղձի բիոպսիայի միջոցով կրծքագեղձի հյուսվածքից նմուշ է վերցվում, որն ուսումնասիրվում է մանրադիտակի տակ կրծքագեղձի քաղցկեղի ստուգման նպատակով: Կրծքագեղձի բիոպսիայի հնարավոր պատասխաններն են՝
Նորմալ՝ աննորմալ կամ քաղցկեղային բջիջներ առկա չեն:
Աննորմալ՝
Կրծքագեղձի փոփոխություններ, որոնք քաղցկեղ չեն (բարորակ են), ներառում են՝
կալցիումի պաշարներ կրծքագեղձում՝ կալցիֆիկատներ;
կիստաներ;
կրծքագեղձի լայնացած բլթակներ (ադենոզ), որոնք փոքր կլոր գնդեր են, որ երբեմն կարելի է զգալ;
ճարպային նեկրոզ, որոնք վնասված ճարպային հյուսվածքից ձևավորված կլոր և ամուր գնդեր են;
ֆիբրոզ-կիստոզ գնդեր;
ֆիբրոադենոմաներ:
Կրծքագեղձի փոփոխություններ, որոնք քաղցկեղ չեն, սակայն կարող են բարձրացնել քաղցկեղի նկատմամբ Ձեր օրգանիզմի ռիսկը, ներառում են՝
բազմաթիվ աննորմալ բջիջներ կրծքագեղձի բլթակներում (բլթակային կարցինոմա in situ, LCIS):
Քաղցկեղային բջիջներն առկա են:
Բիոպսիայի դեպքում հնարավոր դժվարություն
Ասեղային բիոպսիան հյուսվածք է վերցնում մի փոքր հատվածից, ուստի կա հավանականություն, որ կարելի է վրիպել քաղցկեղը:
Ի՞նչ պետք է իմանալ
Կրծքագեղձի շատ գոյացություններ քաղցկեղ չեն: Կրծքագեղձի հյուսվածքում որոշակի գնդագոյացությունը նորմալ է: Կրծքագեղձի ֆիբրոզ հյուսվածքը հաճախ գնդերի կամ խորդուբորդության զգացողություն է առաջացնում, հատկապես դաշտանային ցիկլի սկսվելուց առաջ: Այս գնդագոյացությունը (ֆիբրոզ-կիստոզ փոփոխությունն) այնքան տարածված է կանանց մոտ, որ բժիշկներն այժմ կարծում են, որ դա սովորական փոփոխություն է: Այս փոփոխությունները սովորաբար անհետանում են դաշտանադադարից հետո, սակայն դրանք կարելի է հայտնաբերել նաև այն կանանց մոտ, ովքեր դաշտանադադարից հետո հորմոնալ թերապիա են ընդունում:
Այսօր կրծքագեղձի հետազոտությունների եզրակացություններում ավելի հաճախ կարելի է հանդիպել BI-RADS դասակարգումը: Վերջերս պացիենտներից հաճախ ենք լսում, որ համացանցում ինֆորմացիա են փնտրել BI-RADS-ի մասին և կարդալով այն անհանգստացել: Ոմանք էլ անգամ առանց որևէ ինֆորմացիա կարդալու ի սկզբանե անհանգստացել են անգլերեն տառերով գրված և “կոդավորած” իրենց “անհասկանալի” այդ եզրակացությունից:
Ցավոք, Սովետական Միության նախկին տարածքում ճառագայթային ախտորոշման ոչ բոլոր բժիշկներն են տիրապետում (կամ ճշգրիտ տիրապետում) այս դասակարգմանը: Նույնը վերաբերում է նաև կրծքագեղձի հիվանդությունների բուժմամբ զբաղվող բժիշկներին: BI-RADS-ը (Breast Imaging Reporting and Data System) թարգմանելով հայերեն՝ կարելի է մեկնաբանել այսպես՝ կրծքագեղձի վիզուալիզացման արձանագրման և մեկնաբանության համակարգ: Համառոտ ձևակերպմամբ՝ BI-RADS-ը հետազոտության եզրահանգման կոդավորման ձև է, որը պետք է կարճ արտացոլի կրծքագեղձում առկա փոփոխությունները:
BI-RADS – 0՝ Կատարված հետազոտության նկարներով հնարավոր չէ գալ միանշանակ եզրահանգման և անհրաժեշտ է կրկնակի, ավելի մանրամասն հետազոտություն: Նման պատասխանն ընդունելի է միայն սկրինինգային հետազոտությունների ժամանակ:
BI-RADS – 2՝ Բարորակ փոփոխություններ: Անհրաժեշտ են պլանային հետազոտություններ:
BI-RADS – 3՝ Ամենայն հավանականությամբ (97-98%) բարորակ գոյացություն: Կրկնակի հետազոտության անհրաժեշտություն 3-6 ամիս անց (ըստ բժշկի ցուցման):
BI-RADS – 4՝ Կասկածվում է չարորակ ուռուցք, անհրաժեշտ է բիոպսիա մորֆոլոգիական քննությամբ՝ ախտորոշումը ճշտելու նպատակով:
BI-RADS – 5՝ Առկա բոլոր փոփոխությունները խոսում են չարորակ ուռուցքի մասին: Անհրաժեշտ է բիոպսիա մորֆոլոգիական քննությամբ՝ բուժման ճիշտ սխեմա ընտրելու համար:
BI-RADS – 6՝ Այս կատեգորիային պատկանում են արդեն իսկ մորֆոլոգիապես հաստատված չարորակ ուռուցք ունեցող պացիենտները: Հաճախ այս կատեգորիան օգտագործվում է քաղցկեղի կրկնություն հայտնաբերելիս՝ բուժումից հետո կամ թերապևտիկ բուժման ընթացքում ուռուցքի փոփոխությունները գնահատելու ժամանակ:
Պետք է նշել, որ շատ կարևոր է ախտորոշում կայացնող բժշկի կողմից BI-RADS կատեգորիայի ճիշտ գնահատումը՝ հիպերդիագնոստիկայից խուսափելու նպատակով, երբ հիվանդն անհիմն դասվում է բարձր կատեգորիայի և ընկնում ավելորդ քաշքշուկի մեջ, կամ հակառակը, երբ իրականում ունենալով ավելի լուրջ խնդիր՝ սխալմամբ դասվում է ցածր կատեգորիայի, ինչն էլ դառնում է թանկարժեք ժամանակի կորստի պատճառ:
Էպիլյացիա. վտանգավո՞ր է արդյոք այն կրծքագեղձի առողջության համար։
Մարմնի վրա մազերի քանակը կախված է բազմաթիվ գործոններից՝ որոշ հիվանդությունների ժամանակ՝ ժառանգական նախատրամադրվածությունից, էթնիկ պատկանելությունից (հարավային ժողովուրդներն ավելի առատ մազածածկ ունեն), հորմոնալ ֆոնից (կանանց մոտ կարող է մարմնի որոշ հատվածներում արագանալ մազի աճման տեմպը, երբ խախտվում է կանացի և տղամարդկանց հորմոնների հարաբերակցությունը):
Այսօր անցանկալի մազերից ազատվելն ունի երկու ճանապարհ. դեպիլյացիա՝ մազերի մեխանիկական կամ քիմիական նյութերի ու քսուքների միջոցով հեռացումը, որը բավականին տրավմատիկ է, ցավոտ և կարճաժամկետ արդյունք է ապահովում: Եվ երկրորդը՝ էպիլյացիա. մազարմատների գործիքային ու ավելի հիմնովին հեռացում: Մեր օրերում էպիլյացիայի ամենատարածված մեթոդներից են էլեկտրաէպիլյացիան, լազերային և ֆոտոէպիլյացիան: Դրանց հիմքում ընկած է մազարմատի ֆոլիկուլի վնասումն էլեկտրական կամ լուսային ճանապարհով: Վերջերս սկսել են կիրառել նաև ուլտրաձայնային մեթոդը: Կան սարքեր, որոնց հիմքում մի քանի մեթոդի համակցումն է:
Քաղցկեղածին են այսպես կոչված իոնիզացնող ճառագայթները, որոնք վնասում են բջջի ԴՆԹ-ն: Էպիլյացիայի որևէ տեսակ չի պատկանում այդ ճառագայթի տեսակին: Ավելին. ֆոտոէպիլյացիայի և լազերային էպիլյացիայի լուսային ճառագայթները չեն հասնում ավելի խորանիստ հյուսվածքներին: Անկախ նրանից այս մեթոդներով էպիլյացիան կատարվում է պտուկի, թե անութափոսի (թևատակի) շրջանում, առայժմ չկա որևէ ապացույց էպիլյացիայի և քաղցկեղի առաջացման ռիսկի միջև:
Միաժամանակ պետք է նշել, որ հետազոտությունները շարունակվում են, քանի որ էպիլյացիայի այս մեթոդները համեմատաբար նոր են կիրառվում:
Սակայն էպիլյացիան ունի բազմաթիվ այլ կողմնակի ազդեցություններ և բարդացումներ՝ մաշկի վնասում, բորբոքում, այրվածքներ, ցավ, ալերգիկ երևույթներ, մաշկի գույնի փոփոխություն (դեպիգմենտացիա), մաշկի կելոիդ փոփոխություններ և այլն: Էպիլյացիայի տարբեր մեթոդներն ունեն իրենց ցուցումները և հակացուցումները՝ կախված ուղեկցող հիվանդություններից, մաշկի և մազի տեսակից, գույնից: Այդ պատճառով կարևոր է նշել, որ պետք է դիմել բանիմաց բժիշկ-կոսմետոլոգների կամ լիցենզավորված մասնագետների:
Կրծքագեղձի քաղցկեղի բուժման հարցում թե՛ պատմականորեն, և թե՛ ժամանակակից բժշկագիտության շրջանում առայժմ, որպես հիմնական մեթոդ, եղել և մնում է վիրահատական միջամտությունը: Ժամանակի ընթացքում ավելացել են քիմիաթերապիան, հորմոնալ թերապիան, ճառագայթային բուժումը և այլն: Շնորհիվ բուժման նոր մեթոդների զարգացման և քաղցկեղի զարգացման նոր տեսությունների բավականին մեծ փոփոխություններ են տեղի ունեցել վիրաբուժական մեթոդների առումով. գնալով նվազագույնի են հասցվում վիրահատության ծավալները՝ ըստ անհրաժեշտության: Անցյալում կար թյուր կարծիք, ըստ որի՝ անկախ ուռուցքի չափսերից՝ որքան ավելի մեծ տրամագծով հեռացվեն հյուսվածքները, այնքան հիվանդության բուժման արդյունքներն ավելի հաջող կլինեն:
Վիրահատության ծավալը որոշելիս՝ պետք է հաշվի առնել կրծքագեղձի և ուռուցքի չափերը, երբեմն նաև՝ կրծքագեղձի մեջ ուռուցքի տեղակայումը: Ապացուցողական բժշկությունը, որը ներառում է բազմաթիվ բժիշկների և կլինիկաների փորձի ամփոփումը, եկել է այն եզրահանգման, որ կրծքագեղձն ամբողջությամբ հեռացնելը չի բարելավում բուժման արդյունքները (եթե, իհարկե, դրա համար չկան խիստ ցուցումներ, օրինակ՝ կրծքագեղձում մի քանի օջախների առկայությունը): Այսօր նախընտրելի է պարզապես հեռացնել ուռուցքը: Մինչև 2.5-3սմ ուռուցքի դեպքում, եթե կուրծքը շատ փոքր չէ, կարելի է կրծքագեղձից հեռացնել միայն գոյացությունը (իհարկե, առողջ հյուսվածքների սահմաններում), իսկ 3սմ-ից ավելի մեծ չափերի դեպքում ցանկալի է իրականացնել նախավիրահատական բուժում՝ քիմիաթերապիայի կամ, ըստ ցուցումների, հորմոնալ թերապիայի միջոցով փոքրացնել ուռուցքը, հասցնել այն հնարավորինս փոքր չափերի, այնուհետև վիրահատել՝ պահպանելով կրծքագեղձը:
Իհարկե, դեղորայքային բուժումից առաջ պետք է ուռուցքի բիոպսիա կատարել, մանրամասն տվյալներ ստանալ դրա մասին՝ ճիշտ բուժում անցկացնելու համար: Լինում են դեպքեր, երբ քիմիաթերապիայի ամբողջ կուրսը հիվանդը ստանում է նախավիրահատական շրջանում, և վիրահատությունից հետո մնում է միայն ճառագայթային բուժումը: Վերջինս շատ կարևոր նշանակություն ունի օրգանպահպան (այսինքն կուրծքը չհեռացնելու) վիրահատությունների դեպքում, քանի որ ամրապնդում է տեղային բուժման արդյունավետությունը: Նշենք նաև, որ վերջերս սկսել ենք իրականացնել ուռուցքի նշագրում միկրոինվազիվ մեթոդով: Այն արվում է նախավիրահատական շրջանում՝ բիոպսիայի ժամանակ, սոնոգրաֆիայի հսկողության տակ: Այսինքն, ուռուցքի եզրերին կամ հենց անմիջապես նրա մեջ դրվում են հատուկ մետաղից փոքրիկ մարկերներ, որոնք հետագայում պարզ երևում են մամոգրաֆիայի ժամանակ: Դա թույլ է տալիս հետևել ուռուցքի չափերի փոփոխվելուն դեղորայքային բուժման ընթացքում: Նույնիսկ եթե ուռուցքն այնքան փոքրանա, որ այլևս չշոշափվի կամ չհայտնաբերվի սոնոգրաֆիայով ու մամոգրաֆիայով, տեղադրված մարկերների շնորհիվ հայտնի է դառնում առաջնային ուռուցքի տեղակայումը: Իսկ սա շատ կարևոր է օրգանպահպան վիրահատության համար: Այս մեթոդը միայն վերջերս ենք սկսել կիրառել Հայաստանում, սակայն ցավոք, առայժմ Հայաստանում դա լայն կիրառություն չի ստացել, մինչդեռ ամբողջ աշխարհում այն լայն տարածում ունի: Վիրահատությունից հետո ստացված արդյունքը հսկողության տակ պահելու նպատակով, սովորաբար, ուռուցքը հեռացնելուն պես այն ուղարկվում է հյուսվածքաբանական հետազոտության՝ պարզելու համար՝ արդյոք ուռուցքի եզրերը «մաքուր» են, այսինքն՝ զերծ են արդյոք ուռուցքային բջիջներից:
Բացի այդ, վերջերս լրացուցիչ ևս մի մեթոդ է կիրառվում. հեռացված ուռուցքի շրջանում տեղադրվում են հատուկ մետաղական ամրակներ, որոնք հետագայում ճառագայթային թերապևտին հստակ ցույց են տալիս ուռուցքի նախկին տեղակայումը: Սա թույլ է տալիս, որ ճառագայթային թերապիան ավելի դիպուկ և նպատակային լինի, և ճառագայթները հասնեն հենց ուռուցքի հեռացված հատվածին՝ հետագայում դրա կրկնվելուց խուսափելու համար:
Կրծքագեղձ
Կրծքագեղձը պահպանելուց բացի կարևոր ենք համարում նաև նրա արտաքին էսթետիկ տեսքի պահպանումը: Օնկոպլաստիկայի օրենքներին հետևելով և պարզապես ճիշտ ու հաճախ ոչ խորամանկ կտրվածքներ կատարելով՝ կարելի է նվազագույնի հասցնել գեղձի դեֆորմացիան, հմտորեն թաքցնել հետվիրահատական սպին:
Ամբողջ աշխարհում և, ցավոք, նաև Հայաստանում կրծքագեղձի քաղցկեղն ունի երիտասարդացման միտում, այսինքն՝ շատանում են դեպքերը, երբ այդ հիվանդությունը հանդիպում է ավելի երիտասարդ կանանց շրջանում: Հայաստանում կրծքագեղձի քաղցկեղի դեպքերի մոտ 30%-ը հանդիպում է ռեպրոդուկտիվ, այսինքն՝ ծննդաբերելու հնարավորություն ունեցող տարիքում: Սովորաբար երիտասարդ կինն ավելի ծանր է տանում կրծքագեղձի կորուստը: Այս ամենը հաշվի առնելով՝ առավել շատ է կարևորվում քաղցկեղը բուժել առանց կրծքագեղձի հեռացման:
Ամռան օրերին բոլորն են ձգտում հանգստանալ, և հանգիստը հաճախ (հատկապես կանանց համար) ասոցացվում է ծովի և արևայրուքի (загар) հետ: Ծանոթանանք արևայրուքի առավելություններին ու թերություններին:
Բոլորս դեռ վաղ տարիքից գիտենք, որ արևային լոգանքներն (солнечные ванны) օգտակար են օրգանիզմի համար: Արևի լույսն ու ջերմությունն ազդեցություն են ունենում էնդոկրին համակարգի վրա (վահանագեղձ, հիպոֆիզ, ձվարաններ և այլն), ինչպես նաև կարգավորում են նյութափոխանակությունը և բարձրացնում օրգանիզմի դիմադրողականությունը: Արևի լույսից մեր օրգանիզմում առաջանում է վիտամին D: Հատկանշական է, որ այդ վիտամինի 90%-ը մեր օրգանիզմը ստանում է արևի ճառագայթներից, և միայն 10%-ն է փոխանցվում սննդի միջոցով: Վիտամին D-ի օգտակարության մասին կարելի է երկար խոսել: Պարզվել է, որ այն օգտակար է նաև կրծքագեղձի համար: Ստենֆորդի համալսարանի գիտնականները գտնում են, որ արևային լոգանքներն իջեցնում են կրծքագեղձի քաղցկեղի առաջացման ռիսկը: Սրա պատճառն այն է, որ արևային լոգանքների ընթացքում մեր օրգանիզմում առաջանում է վիտամին D: Ապացուցված չէ, բայց կարծիք կա, որ հենց դրա պատճառով գյուղաբնակ կանանց մոտ կրծքագեղձի քաղցկեղը հանդիպում է ավելի քիչ դեպքերում, քան այն կանանց մոտ, ովքեր աշխատում են գրասենյակային պայմաններում: Վիտամին D-ի հակաուռուցքային նշանակության մասին վկայում են բազմաթիվ հետազոտությունների արդյունքներ: Շվեյցարիայում կրծքագեղձի վիրաբուժության կենտրոնում բացի հակաուռուցքային դեղորայքային բուժումից նշանակվում էր նաև վիտամին D, ընդ որում՝ նշանակվում էր պրակտիկորեն բոլորին և երկարաժամկետ օգտագործման համար: Սպիտակամաշկներին 1 ժամ տևողությամբ արևայրուքը բավական է վիտամին D-ի անհրաժեշտ քանակը ստանալու համար, իսկ սևամորթների դեպքում՝ 5-6 անգամ ավելի երկար ժամանակ է պահանջվում: Վիտամին D-ն սինթեզվում է խոլեստերինից, իսկ օրգանիզմի վրա իր ազդեցությունն է թողնում մոտ 3000 գենի միջոցով, որոնց աշխատանքը կախված է վիտամին D-ից: Գրականությունում կան որոշ տվյալներ, ըստ որոնց վիտամին D-ն իջեցնում է շագանակագեղձի, ոսկրային ուռուցքների և հաստ աղիքի քաղցկեղի ռիսկը: Վիտամին D-ն առաջանում է B դասի ուլտրամանուշակագույն ճառագայթներից: Ուլտրամանուշակագույն ճառագայթների այս տեսակը բավական քիչ է պարունակվում արևի լույսի մեջ, եթե ամպամած եղանակ է: Այնպես, որ վիտամին D-ն սինթեզվում է արևային օրերին: Այսուհանդերձ, ամեն ինչ չափի մեջ պետք է լինի:
Առաջին վտանգն արևայրուքից, իհարկե, մաշկի այրվածքներն են: Այրվածքները ոչ միայն ցավոտ են, այլև վտանգավոր: Ապացուցված է, որ արևային լոգանքների չարաշահումը բարձրացնում է մաշկի քաղցկեղի ռիսկը: Այն վտանգավոր է նախևառաջ սպիտակամաշկ կանանց համար, ովքեր ունեն բազմաթիվ խալեր ու, հատկապես, եթե այդ խալերը վերջին շրջանում փոխել են իրենց գույնը կամ ձևը: Արևի ճառագայթներից մաստոպատիա չի կարող առաջանալ, բայց արևի տաքությունը խթանում է էնդոկրին համակարգը, ինչը կարող է հանգեցնել հորմոնալ շեղումների, որի հետևանքով կարող է առաջանալ ցավ կրծքագեղձում: Չի բացառվում կիստաների առաջացումն ու մեծացումը, ինչպես նաև ֆիբրոադենոմաների մեծացումը: Կրծքագեղձի մաշկն ավելի զգայուն է դառնում, եթե կինը նախկինում ստացել է ճառագայթային բուժում: Արևն անցանկալի է քիմիաթերապիա ստացողների համար, քանի որ որոշ դեղամիջոցներ կարող են ուժեղացնել արևի ճառագայթների ազդեցությունը մաշկի վրա: Կարելի է արևայրուք ընդունել քիմիաթերապիա ստանալուց միայն 1,5-2 ամիս անց: Բայց սա չի նշանակում, որ պետք է փակվել տանը: Անցանկալի է կեսօրվա արևի ընդունումը, իսկ առավոտյան ծովային լողը կամ ծառի ստվերի տակ գիրք կարդալը ողջունելի են: Արևի տակ գտնվելիս լայն գլխարկի առկայությունը և արևապաշտպանիչ քսուքի (30 SPF կամ բարձր) կիրառումը խիստ ցանկալի են: Արևայրուք ընդունել կարելի է նաև հով տեղում. դանդաղ է, բայց անվտանգ: Պտուկի մաշկը ավելի բարակ և զգայուն է, քան կրծքի մաշկը, ուստի այն ավելի շատ է հակված այրվելու: Ցանկալի է արևայրուք ստանալ լողազգեստով կամ գոնե ծածկել միայն պտուկները: Եթե կրծքի վրա կան խալեր, պետք է ընտրել այնպիսի լողազգեստ, որը կծածկի դրանք: Նոր վիրահատված կանայք պետք է խուսափեն հաճախակի արևայրուքներից. դա կարող է վատ ազդեցություն թողնել սպիերի վրա: Հղի և կերակրող մայրերի համար արևայրուքը խրախուսելի չէ. եթե վնասվեն պտուկները, ապա հետագայում կարող է դժվարանալ կերակրման ընթացքը: Արևայրուքի համար նախընտրելի և անվտանգ ժամերն են՝ 11-ից 12-ը և 16-ից հետո: Արևայրուքի օրերին խրախուսվում է հեղուկի շատ օգտագործումը:
Հաճախ կանայք օգտվում են արևաբուժարանների (солярий) ծառայություններից: Նախքան արևաբուժարանից օգտվելը պետք է վստահ լինել բարձրորակ սարքավորումների և մասնագետների հարցում: Կարևոր է իմանալ ճառագայթների ճիշտ չափաբաժինը: Ոմանք օգտագործում են միայն A դասի ուլտրամանուշակագույն ճառագայթներով սարք, որտեղ արևայրուքը կարճատև է, իսկ վիտամին D չի արտադրվում: Ոմանք էլ օգտագործում են միայն B դասի ուլտրամանուշակագույն ճառագայթներ արտադրող սարքեր: Արևաբուժարան հաճախելն ունի իր սահմանափակումները, և որոշ կանանց առողջական խնդիրների պատճառով հակացուցված է արևաբուժարան այցելել:
Նախքան ծովային հանգիստը կազմակերպելը կամ արևաբուժարանից օգտվելը պետք է խորհրդակցել ուռուցքաբան-մամոլոգի հետ:
Քաղցկեղի հետազոտման միջազգային գործակալությունը (IARC), որը հանդիսանում է Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպության (WHO) բաղադրիչ կառույցներից մեկը, մշակել է 12 հիմնական խորհուրդ, որոնց հետևելով կարելի է նվազեցնել քաղցկեղով հիվանդանալու ռիսկը: Ցանկը կոչվում է «European Code Against Cancer, 12 ways to reduce your cancer risk»: 1. Մի՛ ծխեք: Զերծ մնացեք ծխախոտ օգտագործելու բոլոր տարբերակներից: 2. Զե՛րծ պահեք Ձեր տունը ծխախոտի ծխից: Փորձեք հետևել սրան նաև աշխատավայրում: 3. Միջոցներ ձեռնարկեք Ձեր մարմնի քաշը նորմայի սահմաններում պահպանելու համար: 4. Վարե՛ք ֆիզիկական ակտիվ կենսակերպ, խուսափե՛ք նստակյաց կյանք վարելուց: 5. Սնվեք առողջ՝ • օգտագործեք ձավարեղեն, լոբազգիներ, միրգ և բանջարեղեն; • սահմանափակեք բարձր կալորիականությամբ սննդի օգտագործումը (շաքարով և ճարպերով հարուստ սննդամթերք), խուսափե՛ք քաղցր ըմպելիքներից; • խուսափեք մշակված մսամթերքից (երշիկ, նրբերշիկ, բեկոն, ապուխտ), սահմանափակեք կարմիր մսի, մեծ քանակությամբ աղ պարունակող սննդի օգտագործումը: 6. Մի՛ չարաշահեք ալկոհոլի օգտագործումը: Ալկոհոլից ընդհանրապես հրաժարվելը շատ ավելի ցանկալի է: 7. Խուսափե՛ք արևի տակ երկար մնալուց (հատկապես երեխաները): Օգտագործե՛ք արևից պաշտպանող միջոցներ: Մի՛ օգտվեք շեզլոնգներից (պառկելաթոռ): 8. Աշխատավայրում հնարավորինս պաշտպանեք Ձեզ թունավոր՝ քաղցկեղածին նյութերից՝ հետևելով անվտանգության համապատասխան կանոններին (որոշ մասնագիտությունների բնագավառում աշխատողների մոտ կարող է առաջանալ քաղցկեղ այս կամ այն քիմիական նյութի հետ երկարատև շփման արդյունքում): 9. Պարզե՛ք՝ առկա՞ է արդյոք Ձեր տանը ռադոն գազի բարձր խտություն: Ձեռնարկե՛ք միջոցառումներ դրա նվազեցման համար: 10. Կանանց համար՝ • կրծքով կերակրելը նվազեցնում է մոր՝ քաղցկեղով հիվանդանալու ռիսկը; • հորմոն փոխարինող թերապիան բարձրացնում է քաղցկեղի որոշ տեսակների առաջացման ռիսկը: Սահմանափակե՛ք հորմոն փոխարինող թերապիան: 11. Համոզվեք, որ Ձեր երեխաները մասնակցում են վակցինացման (պատվաստման) ծրագրերին՝ • հեպատիտ B (նորածինների համար); • մարդու պապիլոմա վիրուս (աղջիկների համար): 12. Մասնակցե՛ք քաղցկեղի վաղ հայտնաբերմանն ուղղված սկրինինգ (պրոֆիլակտիկ հետազոտություններ) ծրագրերին՝ • հաստ աղիքի քաղցկեղ (տղամարդկանց և կանանց համար); • կրծքագեղձի քաղցկեղ (կանանց համար); • արգանդի վզիկի քաղցկեղ (կանանց համար):
Հանրահայտ գեղեցկուհի, դերասանուհի Անջելինա Ջոլիի անունը հաճախ է լսվում, սակայն հատկապես վերջին իրադարձություններից հետո նրան դեռ երկար կհիշեն:
Ինչպես շատերիս հայտնի է, 2013թ. այս դերասանուհին ինքնակամ հեռացրել էր իր կրծքագեղձերը: New York Times–ին տված իր հայտնի «Իմ բժշկական ընտրությունը» հարցազրույցում նա ասել է, որ դա արել է կանխարգելիչ նպատակով:
Տեղեկացնենք, որ կանխարգելիչ երկկողմանի մաստէկտոմիան նախատեսում է կրծքագեղձի ենթամաշկային հեռացում: Այսինքն՝ պահպանվում են և մաշկը և պտուկը, իսկ վիրահատության ընթացքում կրծքագեղձի փոխարեն տեղադրվում են սիլիկոնե իմպլանտներ: Էսթետիկորեն կրծքագեղձը չի տուժում, դեռ ավելին…
5-10% դեպքերում կրծքագեղձի և ձվարանների քաղցկեղի պատճառ է հանդիսանում BRCA-1 (1-7%) և BRCA-2 (1-3%) գեների մուտացիան: Պարզվում է, որ Ջոլիի մայրը տառապել է կրծքագեղձի քաղցկեղով, որը ստիպել է Անջելինային ստուգվել, ինչի արդյունքում նրա մոտ հայտնաբերվել է BRCA-1 գենի մուտացիա, որը, ըստ իր բժիշկների, բարձրացնում է Ջոլիի մոտ իր կյանքի ընթացքում կրծքագեղձի քաղցկեղի առաջացման հավանականությունը մինչև 87%, իսկ ձվարաններինը՝ մինչև 50%:
Իհարկե, գրականությունում այս թվերը մի փոքր ավելի համեստ են, բայց ինչևէ: Այս ամենը Ջոլիին բացատրելուց հետո նա որոշում է գնալ այդ վիրահատությանը և դեռ խոսք է տվել հետագայում մտածել նաև ձվարանների հեռացման մասին:
Կարծիքներն այս ամենի մասին շատ իրարամերժ են, բայց այն, որ Անջելինա Ջոլիի անձն իր այս քայլով կրկին օգնեց հանրությանը խոսել կրծքագեղձի քաղցկեղի խնդրի մասին, փաստ է:
Բացի բժշկական տեսանկյունից բուժման այս մոտեցումն ունի նաև իրավական կողմ, այն էլ ԱՄՆ-ի նման երկրում, որտեղ պացիենտը հիվանդանալուց հետո կարող է մեղադրել բժշկին խնդիրը ոչ պատշաճ աստիճանի ներկայացնելու մեջ:
Վերջում կրկին հիշեցնենք, որ կրծքագեղձի քաղցկեղի միայն 5-10% դեպքերն են առաջանում ժառանգական նախատրամադրվածությամբ պայմանավորված՝ վերը նշված գեների աշխատանքի խափանման հետևանքով:
Ունենալ կրծքագեղձի քաղցկեղով հիվանդ հարազատ դեռ չի նշանակում լինել այդ 5-10%-ի մեջ: Դա պարզվում է միայն արյան հատուկ քննության ճանապարհով:
Կրծքագեղձի քաղցկեղի բուժման ընթացքում ախորժակը կարող է նվազել, սակայն, այնուամենայնիվ, արդյունավետ բուժման գրավականն առողջ սննդակարգն է:
Բուժման ընթացքում ճիշտ ՍՆՈՒՑՈՒՄԸ առավել կարևոր է, քան` երբևէ: Հիվանդության դեմ պայքարելու համար օրգանիզմն աշխատում է մեծ լարվածությամբ՝ վերականգնելով բջիջներ, որոնք, հավանաբար, վնասվել են ճառագայթման կամ քիմիաթերապիայի ընթացքում: Քաղցկեղի բուժման ընթացքում (հատկապես քիմիաթերապիայի ժամանակ) առաջանում են կողմնակի երևույթներ, այդ թվում` ախորժակի կորուստ: Պետք է համոզված լինել, որ օրգանիզմը ստանում է բոլոր անհրաժեշտ վիտամինները և սննդարար նյութերը:
Պետք է կենտրոնանալ կալորիաների վրա: Էներգետիկ հավասարակշռության պահպանման համար օրգանիզմին անհրաժեշտ են կալորիաներ: Պացիենտների համար լավ նորություն կա. կարելի է ուտել այն ամենն, ինչ դուր է գալիս:
Մթերքներում վիտամինների և սննդարար նյութերի առկայության մեջ համոզվելու համար հարկ է ուշադրություն դարձնել ապրանքապիտակի գրությանը:
Բացի անհրաժեշտ քանակությամբ կալորիաների ապահովումը, կարևոր է հավասարակշռված սնվելը՝ կիրառելով բնական ծագման մթերքներ. մրգեր և բանջարեղեն:
Բուժման ցանկացած փուլում, լինի դա քիմիաթերապիա, վիրահատություն, ճառագայթային բուժում կամ դրանց զուգակցումը, օրգանիզմը գտնվում է սթրեսի մեջ: Այդ պատճառով իմունային համակարգի ամրացման և վերականգնման համար, ինչպես նաև վերքերի լավացման համար պարզապես սպիտակուց է անհրաժեշտ: Ընտանի թռչունները, ձուկը, միսը սպիտակուցի հրաշալի աղբյուր են: Կարելի է նաև ընտրել լոբի, պանիր, գետնանուշի յուղ, ընկուզեղեն, ձու, յոգուրտ և կաթնային կոկտեյլներ:
Ընկույզը և ձուն սպիտակուցի, վիտամին Е-ի, վիտամին В կոմպլեքսի աղբյուր են: Կարելի է թեթև և օգտակար նախաճաշել գետնանուշի յուղով և կրեկերներով: Սպիտակուցի և վիտամին B-ի հրաշալի աղբյուր են միսը, պանիրը, ձուկը, ընտանի թռչունները, կաթը: Եթե սննդի հոտը սրտխառնոց է առաջացնում, որը լինում է քիմիաթերապիայի ժամանակ, խորհուրդ է տրվում այդ մթերքները կիրառել սառեցված վիճակում: Սպիտակուց և վիտամին B պարունակում է նաև լոբին:
Որպես ցիտրուսներին այլընտրանք (եթե քիմիաթերապիայի հետևանքով բերանի խոռոչում վերքեր են առաջացել) կարելի է կիրառել մրգային հյութեր: Խնձորի խյուսը, դեղձը, տանձի նեկտարը նույնպես պարունակում են անհրաժեշտ վիտամիններ: Երկաթի և К, А, Е վիտամինների հրաշալի աղբյուր է կանաչ տերևավոր բանջարեղենը: Սա բանջարեղենի բավականին մեծ խումբ է, որը ներառում է հազարը, թրթնջուկը, կաղամբի բոլոր տեսակները, սպանախը, մաղադանոսը, սամիթը, նեխուրը, մարգարիտ սոխը: Այդ բոլորը, բացի թրթնջուկից և սպանախից, կարելի է կիրառել ինչպես հում, այնպես էլ եփած վիճակում: Պետք է համոզվել, որ բանջարեղենն ու մրգերը լավ են լվացված, քանի որ սննդի խառնուրդների նկատմամբ իմուն համակարգը կարող է շատ զգայուն լինել:
Ճառագայթումը և քիմիաթերապիան օրգանիզմը ջրազրկում են: Որոշ դեղեր, որոնք չեն հեռացվում օրգանիզմից, կարող են հանգեցնել երիկամային անբավարարության: Այդ պատճառով բուժման ընթացքում խորհուրդ է տրվում խմել բավարար քանակությամբ հեղուկ:
Եթե ջուրը քիմիաթերապիայի ազդեցությամբ տարօրինակ համ ունի, խորհուրդ է տրվում ապուրներ ուտել: Հավի ապուրի գլխավոր առավելությունը էլեկտրոլիտների ավելացումն է (այդ թվում` կալիումի, նատրիումի, մագնեզիումի և կալցիումի քլորիդների), որոնք բուժման կողմնակի ազդեցության հետևանքով օրգանիզմից կարող են դուրս բերվել: Մեկ ճաշատեսակով պետք չէ բավարարվել: Որևէ յուրահատուկ կախարդական ըմպելիք և մթերք գոյություն չունի: Լավագույնը հավասարակշռված և տարատեսակ սննդակարգն է:
Ձկան յուղոտ տեսակները կրծքագեղձի քաղցկեղի ժամանակ բացարձակ անվնաս են, իսկ շատ դեպքերում, նույնիսկ, խորհուրդ է տրվում: Հեշտ յուրացվող և օգտակար թթուները պարունակվում են հենց ձկան յուղում: Բուսական յուղը և տապակած սնունդը խորհուրդ է տրվում սահմանափակել, իսկ կերակուրը պատրաստել բարձրորակ կտավատի կամ ձիթապտղի յուղով:
Սննդի մեջ պետք է ներառել այնպիսի մթերքներ, որոնք արգելակում են խոլեսթերինի աճը, այդ թվում՝ բանջարեղեն (գազար, սխտոր, սոխ), մրգեր (ավոկադո, խնձոր), կանաչեղեն, ձուկ, հնդկաձավար և վարսակ, հունական ընկույզ:
Հաճախ կրծքագեղձի քաղցկեղի պատճառն օրգանիզմում հորմոնալ հավասարակշռության խախտումն է: Կնոջ համար բոլորովին էլ վատ չէ էստրոգենի բարձր պարունակությունը: Այս դեպքում նրանք ունեն մեծ կուրծք, գեղեցիկ վարսեր: Սակայն մյուս հորմոնները էստրոգենի մակարդակը դաշտանադադարի ժամանակ չեն պահպանում: Պետք է լյարդին օգնել այն արյան միջից դուրս բերելու համար: Դրա համար անհրաժեշտ են խոլին, ինոզոլ և մեթիոնին պարունակող մթերքներ: Դրանք կարող են լինել արևածաղիկը, ընկույզը, առանց խմորիչի հացը և կարմիր խաղողը, որոնք կարելի է լրացնել հարուստ են բջջանք պարունակող մրգերով և բանջարեղենով, քանի որ աղիների աշխատանքին նպաստում է հենց բջջանքը: Հարկ է ընդունել կալցիում, որը յուրացվելով նպաստում է հորմոնալ համակարգի հավասարակշռված աշխատանքին:
Որոշ հացահատիկների յուրացման դեպքում էստրոգենի ակտիվությունն ընկճվում է: Դրանք, առաջին հերթին, սոյայի հատիկներն ու լոբին են: Սոյան կարելի է փոխարինել ցորենի ծլած հատիկներով, կանաչ բանջարեղենով, կաղամբով: Ըստ ընդունած սննդի ծավալի` հացահատիկը պետք է կազմի կեսը: Կարելի է պատրաստել բանջարեղենային ապուր՝ հնդկաձավարի կամ հացահատիկի, գարու, բրնձի ավելացմամբ:
Հակացուցված են կոֆեին պարունակող ըմպելիքները՝ սուրճը, սև թեյը, կոլան: Սրանք նպաստում են հյուսվածքներում հեղուկի կուտակմանը, իսկ այտուցներն էլ, իրենց հերթին, նպաստում են սպիական հյուսվածքի աճին: Շատ օգտակար է կանաչ թեյը:
Օգտակար է սննդի մեջ մշտապես հակաօքիսդանտներ կիրառել, որոնք կանխարգելում են ուռուցքի առաջացումը:
Կանաչ թեյը բոլոր ըմպելիքների թագավորն է, պարունակում է մեծ քանակությամբ հակաօքսիդանտներ: Ազդում է ակտինի վրա (բջջային սպիտակուց), որը քաղցկեղի վաղ շրջաններում մասնակցում է քիմիական փոփոխություններին: Կանաչ թեյն այդ գործընթացին խոչընդոտում է: Խորհուրդ է տրվում օրական խմել 2-3 բաժակ կանաչ թեյ:
Ֆալկարինոլի (սա բնական պեստիցիդ է, որի օգնությամբ այն պաշտպանվում է սնկերից) բարձր պարունակության շնորհիվ գազարը նվազեցում է քաղցկեղի առաջացման ռիսկը: Խորհուրդ է տրվում օրական ուտել ոչ մեծ գազար, ֆալկարինոլը մեծ չափաբաժիններով թունավոր է, մի չարաշահեք այն:
Անտոցիան քիմիական նյութը խոչընդոտում է ուռուցքային բջիջների աճը: Մեկ խնձորում պարունակվում է այնքան հակաօքսիդանտ, որքան 500 մգ վիտամին С-ի երեք հաբի մեջ: Բացի այդ, խնձորի համն ավելի հաճելի է, քան դեղահաբինը:
Հապալասը հայտնի է իր օգտակար հատկություններով, պարունակում է ուռուցքների առաջացմանը խոչընդոտող պտերոստիլբեն (բնական հակաօքսիդանտ), ինչպես նաև այլ նյութեր, որոնք քայքայում են ուռուցքային բջիջները: Պտերոստիլբենը պաշարում է վտանգավոր բջիջների աճի համար պատասխանատու գեները` այդպիսով դանդաղեցնելով այն: Այս նյութը չի կարող բուժել քաղցկեղը, սակայն այն անփոխարինելի է կանխարգելման համար: Օրական մեկ բաժակ հապալասն առողջության համար բավականին օգտակար է:
Ֆլավոնոիդները հակաօքսիդանտներ են, որոնք ոչնչացնում են վնասակար ազատ ռադիկալները: Սոխի մեջ շատ ֆլավանոիդներ են պարունակվում: Քաղցկեղի կանխարգելման համար սոխի բոլոր տեսակներից առավել արդյունավետ են սուր հոտ ունեցողները:
Կաղամբի մեջ պարունակվող ֆոլատը նվազեցնում է կրծքագեղձի քաղցկեղի առաջացման ռիսկը: Հիվանդության կանխարգելման համար օգտակար է տարբեր տեսակի կաղամբների մեջ պարունակվող նյութերի համակցումը: Դրական ազդեցություն է թողնում կաղամբի օրական ընդամենը երկու բաժնի ընդունումը:
Լիկոպինը կրծքագեղձի, միզապարկի, թոքերի, շագանակագեղձի և հաստ աղու քաղցկեղի զարգացման ռիսկը նվազեցնող հակաօքսիդանտ է, քանի որ չեզոքացնում է բջիջների վրա կործանիչ ազդեցություն ունեցող ազատ ռադիկալները: Լոլիկը հարուստ է այդ նյութով: Բացի այդ, այն պարունակում է նաև վիտամին С: Օրական 22 մգ լիկոպինը իդեալական չափաբաժին է, որը համապատասխանում է երկու թեյի գդալ տոմատի պյուրեին: Լիկոպինն ավելի լավ յուրացվում է կոնսերվացված կամ խաշած մթերքներից:
Բրոկոլին հարուստ է գլյուկոզինոլատներով, որոնք քայքայում են քաղցկեղ առաջացնող նյութերը և խթանում են իմունային համակարգը: Խորհուրդ է տրվում շաբաթական ուտել 3-4 բաժին: Ավելի լավ է բրոկոլին եփել գոլորշու վրա, որպեսզի օգտակար նյութերը չքայքայվեն: Առավել օգտակար են փափուկ գլխիկներով տեսակները, որոնք ավելի շատ ազդող նյութեր են պարունակում:
Ջրկոտեմը բարձրացնում է բետա-կարոտինի և լյուտեինի մակարդակը, որոնք պայքարում են ազատ ռադիկալների դեմ: Կարծիք կա, որ հենց ջրկոտեմն է օգտակար ծխողներին: Կանաչ տերևներն օգտագործում են որպես համեմունք, որոնց համը դառն է և տտպող, իսկ բույրը հաճելի է, սուր՝ նման ծովաբողկի հոտին: Դրանք ավելացնում են աղցաններին, ինչպես նաև կիրառում են որպես առանձին ճաշատեսակ՝ ավելացնելով կծու խոտաբույսեր: Խորհուրդ է տրվում ուտել օրական 85 գրամ:
Չիլի պղպեղը հայտնի է ո՛չ միայն սուր համով: Չիլի պղպեղի յուրահատուկ համը պայմանավորված է կապսաիցինով՝ քաղցկեղային բջիջների միտոքոնդրիումները գրոհող նյութով: Ընդ որում, կապսաիցինն առողջ հյուսվածքները չի վնասում: Ահա, թե ինչու են հնդիկները և մեքսիկացիները, որոնք նախապատվությունը տալիս են սուր սննդին, եվրոպացիների համեմատ հազվադեպ հիվանդանում քաղցկեղով: Սակայն, առայժմ, չիլի պղպեղի օրական անհրաժեշտ քանակության մասին տեղեկատվություն չկա:
Բոլոր մրգերի և բանջարեղենների մեջ իր հակաքաղցկեղային ակտիվությամբ առաջին տեղն է զբաղեցնում սև սալորաչիրը: Սրանում անհավանական քանակությամբ առկա է անտիցիանին մուգ պիգմենտը, որն առողջ բջիջները պաշտպանում է վերափոխվելուց: Բացի այդ, սև սալորաչիրը պարունակում է մեծ քանակությամբ բջջանք, որն ուժեղացնում է աղիների գալարակծկանքը: Վաղուց հայտնի է, որ աղիների դանդաղ դատարկման դեպքում արյան մեջ կրկին ներծծվում են մշակված շլակները և հորմոնները, որը կանանց մոտ նպաստում է կրծքագեղձի քաղցկեղի առաջացմանը, իսկ տղամարդկանց մոտ՝ մարսողական համակարգի քաղցկեղի առաջացմանը: Օրական անհրաժեշտ է ուտել 5-6 հատ, շաբաթը երեք անգամ:
ամչում հակաքաղցկեղածիններն ավելի շատ են, քան գինու և թարմ խաղողի մեջ: Այս չորացրած հատապտուղներում հատկապես շատ է կվերտիցինը, որը կանխում է կանանց մոտ կրծքագեղձի քաղցկեղը և տղամարդկանց մոտ` շագանակագեղձի քաղցկեղը, ինչպես նաև` ենթաստամոքսային գեղձի քաղցկեղը: Անհրաժեշտ է կոնֆետի փոխարեն օրական մի բուռ չամիչ ուտել, շաբաթը 3-4 անգամ:
Ելակը չեզոքացնում է պարարտանյութում պարունակվող նիտրատների և նիտրիտների քաղցկեղածին ազդեցությունը: Անհրաժեշտ է օրական կես բաժակ ելակ ուտել` շաբաթական երկու անգամ:
Ինչպես մյուս ցիտրուսների, այնպես էլ նարնջի հիմնական առավելությունը կենսաբանական ակտիվ ֆլավոնոիդներն են, որոնք պայքարում են ուռուցքի դեմ: Ֆլավոնոիդների և վիտամին C-ի բարձր չափաբաժինը միրգը դարձնում են չարորակ գոյացությունների կանխարգելման հրաշալի միջոց: Անհրաժեշտ է ուտել երկու օրում մեկ նարինջ:
Ազնվամորու հիմնական առավելությունը մեծ քանակությամբ էլագաթթուն է, որն արգելակում է նախաուռուցքային բջիջների կիսումը: Բացի այդ, էլագաթթուն չեզոքացնում է օրգանիզմի վրա տապակած և ապխտած մթերքների ազդեցությունը: Թթուն պարունակվում է նաև ազնվամորու մուրաբայում, սակայն նրա օգտակարությունը կորչում է շաքարի առատության հետևանքով: Անհրաժեշտ է սեզոնի ընթացքում ուտել օրական կես բաժակ: Խորովածի և գրիլի սիրահարներին խորհուրդ է տրվում սեղանն ավարտել մեկ բաժակ թարմ ազնվամորիով:
Թարմ սպանախում պարունակվող կոէնզիմ Q10-ն օգնում է ճանաչել իմունային համակարգի նախաքաղցկեղային գոյացությունները: Ցանկալի է ամեն օր ճաշացանկի մեջ ընդգրկել սպանախի և հատկություններով վերջինիս նման տերևավոր կանաչեղենից պատրաստված աղցան:
Ինչպես նարինջը, թուրինջը ևս առանձնանում է վիտամին C-ի բարձր պարունակությամբ և թարմացնող համով, ինչը նրան դարձնում է ցանկալի: Անհրաժեշտ է խմել օրական մեկ բաժակ հյութ:
Օգտագործեք հակաքաղցկեղածին աղցաններ։
Կանաչիով` ձուկ. Վերցնել պահածոյացված թունա ձկան մեկ տուփ, որտեղ այն մանրացված է սեփական հյութի մեջ: Մանր կտրտել հազարը կամ սպանախը (մեկ բաժակ), խաշել երեք ձու և կտրտել խորանարդիկներով: Բոլոր բաղադրիչները խառնել, ավելացնել աղ` ըստ ճաշակի: Ավելացնել նաև կիտրոնի հյութի և ձիթապտղի յուղի խառնուրդ (1:1) կամ 15% թթվասեր (150 գ), կիտրոնի հյութ և մանանեխ (1 թեյի գդալ): Օգտակար աղցանը պատրաստ է:
Ինչու՞մ է կայանում օգտակարությունը: Թունա ձուկը և ձուն պարունակում են սելեն, կոտեմը և սպանախը՝ սուլֆորաֆան: Այս երկու նյութերն էլ ազդում են քաղցկեղը արգելակող գեների վրա: Ազդեցությունն ուժեղանում է համատեղ կիրառման դեպքում:
Կարմիր-կանաչ (աղցան).
Ամանի մեջ ավելացնել կտրտած երեք լոլիկ: Ձեռքով առանձնացնել բրոկոլիի ծաղկաբույլերը (մեկ ճյուղ), ավելացնել լոլիկների վրա: Խառնուրդի վրա ավելացնել մանրացված բրազիլական ընկույզ (առկա է մեծ քանակությամբ սելեն): Աղն ավելացնել ըստ ճաշակի, այնուհետև հավելել խնձորի քացախ, բուսական յուղ (1:1), մեկ պճեղ ճզմած սխտոր և աղացած սև պղպեղ:
Ինչու՞մ է կայանում օգտակարությունը: Բրոկոլիի սուլֆորաֆանը և լոլիկի լիկոպենը միասին առավել արդյունավետ են ազդում. իմունային համակարգն ավելի հեշտ է ճանաչում նախաքաղցկեղային բջիջները։
Ցավոք, չծննդաբերած և այն կանանց մոտ, ում առաջին ծնունդը լինում է 30 տարեկանից հետո, կրծքագեղձի քաղցկեղի առաջացման ռիսկը մի փոքր ավելին է այն կանանց համեմատությամբ, ովքեր իրենց առաջին երեխային լույս աշխարհ են բերում ավելի երիտասարդ տարիքում:
Զարգացող և առավելապես զարգացած երկրներում «ուշացած առաջին ծնունդ» երևույթն առավել հաճախադեպ է: Դրա հիմնական պատճառներից է կանանց մեծ ուշադրությունը կրթությանը, կարիերային, աշխատունակ տարիքում` տնտեսական խնդիրներին, սոցիալական որոշ խնդիրներին: Գիտնականներն առայժմ չեն կարողանում լիարժեք բացատրել, թե ինչու է ուշացած առաջին ծնունդը համարվում կրծքագեղձի քաղցկեղի առաջացման գործոն:
Միաժամանակ բոլորովին վերջերս գրականությունում հայտնվել են տեղեկություններ, ըստ որոնց՝ ուշացած առաջին ծնունդն իջեցնում է արգանդի քաղցկեղի առաջացման ռիսկը:
Ավելորդ չենք համարում մեկ անգամ ևս հիշեցնել առողջ ապրելակերպի մասին, ինչպես նաև նշել կրծքագեղձի պարբերաբար ինքնազննման և կրծքագեղձի մասնագետին ու գինեկոլոգին պարբերաբար դիմելու անհրաժեշտության մասին:
